ภัทราภรณ์  พวงศรี

ผลการสำรวจพฤติกรรมการล้างมือ พบว่า พฤติกรรมการล้างมือที่พบว่าทำได้ทุกครั้งมากที่สุด 3 อันดับแรก คือ ล้างมือทุกครั้งหลังออกจากห้องส้วม ร้อยละ 97.03 รองลงมาคือ หลังสัมผัสสิ่งสกปรก เช่น น้ำมูก น้ำลาย ขยะ ร้อยละ 96.39 และก่อนเตรียม ปรุง ประกอบอาหาร ร้อยละ 93.68 ทั้งนี้ยังพบว่า พฤติกรรมการล้างมือ ที่ทำได้น้อย ได้แก่ การล้างมือทุกครั้งหลังกลับมาจากนอกบ้าน ทำได้ร้อยละ 79.18 และการล้างมือทุกครั้งก่อนกินอาหารทำได้ร้อยละ 89.86 โดยส่วนใหญ่ผู้ตอบบแบบสำรวจส่วนใหญ่ล้างมือด้วยน้ำและสบู่ ร้อยละ 95.09 รองลงมา คือ ใช้แอลกอฮอล์เจล ร้อยละ 71.88 และล้างด้วยน้ำ ร้อยละ 57.43 ตามลำดับ
สำหรับเรื่องความรอบรู้ด้านสุขภาพเกี่ยวกับการล้างมือ พบว่า ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่คิดว่า การล้างมือ มี 7 ขั้นตอน ร้อยละ 81.58 ในขณะที่ผู้ตอบแบบสำรวจเกือบ 20 % (หรือ 1 ใน 5 คน) ยังไม่รู้ ขั้นตอนวิธีการล้างมือที่ถูกต้อง นอกจากนี้ พบว่า ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่เข้าถึงและรับรู้วิธีการล้างมือที่ถูกต้องจากแหล่งข่าว ต่อไปนี้คือ โปสเตอร์ บอร์ดประชาสัมพันธ์ ป้ายประชาสัมพันธ์ทั่วไป ร้อยละ 60.53 รองลงมาคือ เฟสบุ๊ค (Facebook) ร้อยละ 56.30 และโทรทัศน์ ร้อยละ 50.10 ตามลำดับ

เปรียบเทียบผลอนามัยโพล พฤติกรรมการล้างมือ ระหว่างปี 2566 และ 2567

ตามที่ กรมอนามัย ได้ดำเนินการสำรวจอนามัยโพลเรื่องพฤติกรรมการล้างมือ อย่างต่อเนื่องในปี 2566 และ 2567 สามารถนำผลการสำรวจที่ได้มาเปรียบเทียบเบื้องต้น เพื่อชี้ให้เห็นสถานการณ์แนวโน้มพฤติกรรมการล้างมือของผู้ตอบได้ โดยปี 2566 สำรวจระหว่างวันที่ 2 ถึง 20 ตุลาคม 2566 มีผู้ตอบ 754 คน และในปี 2567 สำรวจระหว่างวันที่ 1 ตุลาคม – 8  พฤศจิกายน 2567  มีผู้ตอบ 3,876 คน สรุปผลการเปรียบเทียบผลสำรวจ ดังนี้

พฤติกรรมการล้างมือ พบว่าการล้างมือมีแนวโน้มดีขึ้นในปี 2567 คือ ล้างมือทุกครั้งหลังออกจากห้องส้วม เพิ่มขึ้นจาก ร้อยละ 95.36 เป็นร้อยละ 97.03 รองลงมาคือ ล้างมือหลังสัมผัสสิ่ง สกปรก เช่น น้ำมูก น้ำลาย ขยะ เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 95.49 เป็นร้อยละ 96.39 สำหรับพฤติกรรมล้างมือที่ทำได้คงที่ คือ ล้างมือก่อนเตรียม
ปรุงประกอบอาหาร ที่ร้อยละ 93.63 - 93.68 และการล้างมือทุกครั้งก่อนกินอาหาร ทำได้ร้อยละ 89.66 - 89.86  อย่างไรก็ตาม พบว่า พฤติกรรมการล้างมือ ที่ทำได้น้อยและมีแนวโน้มลดลง ได้แก่ การล้างมือทุกครั้งหลังกลับมาจากนอกบ้าน จากทำได้ร้อยละ 86.34 ลดลงเหลือ 79.18  

สำหรับวิธีการล้างมือ พบว่าผู้ตอบส่วนใหญ่ล้างมือด้วยน้ำและสบู่ คงที่ที่ร้อยละ 94.25-95.09 แต่กลับพบว่า ล้างมือด้วยแอลกอฮอล์เจล จากร้อยละ 71.88 ลดลงเหลือร้อยละ 55.06 และล้างด้วยน้ำ จากร้อยละ 57.43 ลดลงเหลือร้อยละ 53.25

ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการล้างมือที่ถูกต้อง ยังพบว่าผู้ตอบมีความรู้เกี่ยวกับขั้นตอนการล้างมือ 7 ขั้นตอน คงที่ ในปี 2566 ที่ร้อยละ 81.43 และในปี 2567 ที่ร้อยละ 81.58

ข้อเสนอจากผลการสำรวจ

          จากผลสำรวจอนามัยโพล มีข้อเสนอต่อสำนักสุขาภิบาลอาหารและน้ำ กองส่งเสริมความรอบรู้และสื่อสารสุขภาพ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง  นำผลอนามัยโพลไปใช้ประโยชน์  ดังนี้  

1. เพื่อการวางแผนในการเพิ่มประสิทธิภาพการดำเนินงานสร้างความรอบรู้ด้านสุขอนามัยและอนามัยสิ่งแวดล้อม และเพิ่มรูปแบบการสื่อสารให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลด้วยช่องทางที่เหมาะสม สร้างความเข้าใจและปรับพฤติกรรมได้ โดยเฉพาะพฤติกรรมการล้างมือที่ยังทำได้น้อยและมีแนวโน้มลดลง ได้แก่ การล้างมือทุกครั้ง
   ก่อนกินอาหาร และการล้างมือทุกครั้งหลังกลับมาจากนอกบ้าน เพื่อป้องกันการเจ็บป่วยด้วยโรคที่เกี่ยวข้อง เช่น โรคติดต่อทางเดินอาหารและน้ำ เป็นต้น
2. เพื่อประสานงานกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อขับเคลื่อนงานด้านการสุขาภิบาลและส่งเสริมสุขอนามัย ตามที่พบว่าผู้ตอบส่วนใหญ่ล้างมือด้วยน้ำและสบู่คงที่ที่ร้อยละ 95 แต่กลับพบว่า ล้างมือด้วยแอลกอฮอล์เจล จากร้อยละ 72 ลดลงเหลือร้อยละ 55 อาจเนื่องมาจากมีค่าใช้จ่ายและการเข้าถึงเพื่อหาซื้อมาใช้ ดังนั้นจึงควรบูรณาการร่วมกับภาคเอกชนหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดมือ แอลกอฮอล์เจล เพื่อสนับสนุนให้ประชาชนเข้าถึงผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดมือ แอลกอฮอล์เจลที่มีคุณภาพในราคาที่เหมาะสม และควรมีการให้คำแนะนำถึงการล้างมือที่ถูกวิธีหากใช้น้ำยาล้างจาน น้ำมะนาวหรือน้ำมะกรูด ในการล้างมือ
3. เพื่อการติดตามประเมินผลจากผลการสำรวจปี 2566 และ 2567 ที่พบว่าผู้ตอบมีความรู้เกี่ยวกับขั้นตอนการล้างมือ 7 ขั้นตอน ในระดับคงที่ที่ร้อยละ 81 และยังมีถึง 1 ใน 5 คนที่ยังไม่รู้ถึงขั้นตอนวิธีการการล้างมือที่ถูกต้องว่าต้องทำให้ได้ 7 ขั้นตอน ซึ่งอาจเป็นสาเหตุให้เกิดการเจ็บป่วยด้วยโรคติดเชื้อต่างๆ เนื่องจากการปฏิบัติกิจวัตรในแต่ละวัน "มือ" เป็นสิ่งสำคัญที่นำเชื้อโรคเข้าสู่ร่างกาย จึงควรมีการติตตามประสิทธิภาพประสิทธิผลของการขับเคลื่อนงานสุขาภิบาลต่างๆ รวมถึงกิจกรรมวันล้างมือโลก ที่นอกจากการจัดกิจกรรมรณรงค์เพื่อให้ประชาชนให้ความสำคัญกับการล้างมือแล้ว ควรมีการประเมินถึงความรู้ ความเข้าใจของประชาชนและการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการล้างมือที่ถูกต้องมากขึ้นด้วย
4. เพื่อการสื่อสาร สร้างความรอบรู้ โดยร่วมกับศูนย์อนามัยที่ 1-12 และหน่วยงานสาธารณสุขระดับพื้นที่ ส่งเสริมการสร้างความรอบรู้และการสร้างความตระหนักให้ประชาชนทุกกลุ่มวัยมีสุขอนามัยที่ดี มีการสื่อสาร ประชาสัมพันธ์ รณรงค์ให้ทุกหน่วยงานภาครัฐ เอกชน ประชาชนในพื้นที่ รวมถึงสถานศึกษา ให้ทุกคนตระหนัก เข้าใจถึงความสำคัญของการล้างมือที่ถูกต้องและเป็นวิธีการหลักของการป้องกันโรคได้ แม้ โรคติดเชื้อจำนวนมากสามารถแพร่กระจายได้ง่ายด้วยการสัมผัส แต่การล้างมือก็เป็นวิธีการง่ายๆ ที่ จะป้องกันการแพร่กระจายของโรคเหล่านี้

กรมอนามัย ได้ดำเนินการสำรวจอนามัยโพลเรื่อง "มือสะอาดสำคัญอย่างไร : Why are clean hands still important?” เพื่อรวบรวมข้อมูล พฤติกรรมการล้างมือของประชาชน อีกทั้งพฤติกรรมสุขภาพและความรอบรู้ด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมด้านอื่นๆ และนำไปใช้ประกอบการจัดกิจกรรมรณรงค์วันล้างมือโลก ประจำปี 2567 ซึ่งในปีนี้ กรมอนามัยได้จัดกิจกรรมภายใต้คำขวัญที่ว่า"มือสะอาดสำคัญอย่างไร : why are you clean hands still important? รวมถึงใช้ในการสื่อสาร ประชาสัมพันธ์ เพื่อเสริมสร้างความรอบรู้สุขภาพ จัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต่อไป โดยสำรวจระหว่างวันที่ 1 ตุลาคม – 8  พฤศจิกายน 2567 มีผู้ตอบ 3,876 คน สรุปผลการสำรวจ ดังนี้

ส่วนที่ 1 ความคิดเห็นพฤติกรรมอนามัยการล้างมือในช่วง 1 ปีที่ผ่านมา ?

1. โดยปกติท่านล้างมือ เมื่อไหร่?

พฤติกรรมการล้างมือในช่วง 1 ปีที่ผ่านมา  ผลการสำรวจ 3 อันดับแรก พบว่า ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่
มีพฤติกรรมล้างมือทุกครั้งหลังออกจากห้องส้วม มากที่สุด ร้อยละ 97.03 รองลงมาคือ หลังสัมผัสสิ่ง สกปรก เช่น น้ำมูก น้ำลาย ขยะ ร้อยละ 96.39 และก่อนเตรียม ปรุง ประกอบอาหาร ร้อยละ 93.68 ตามลำดับ

สำหรับพฤติกรรมการล้างมือ ที่ทำได้น้อย ได้แก่ การล้างมือทุกครั้งหลังกลับมาจากนอกบ้าน ทำได้ร้อยละ 79.18  และการล้างมือทุกครั้งก่อนกินอาหาร ทำได้ร้อยละ 89.86 รายละเอียดดังตาราง

นอกจากนี้ ผู้ตอบแบบสำรวจ ได้ให้ข้อมูลเพิ่มเติมว่าล้างมือก่อนทำกิจกรรมต่อไปนี้ ได้แก่ ก่อนกอดผู้สูงอายุ และเด็กเล็ก ก่อนและหลังสัมผัสผู้ป่วย เมื่อจะจับสัมผัสดวงตา หรือใบหน้า ก่อนทำแผล ก่อนเข้านอน

รวมทั้งล้างมือหลังทำกิจกรรมเหล่านี้ ได้แก่ ออกกำลังกาย หลังทานอาหาร หลังขายของ หลังขับรถ หลังไปสถานที่มีคนแออัด (เช่น ตลาด สวนสาธารณะ รถโดยสารสาธารณะ ห้องน้ำสาธารณะ ห้างสรรพสินค้า เป็นต้น) หลังจับสิ่งของที่เป็นสาธารณะ (เช่น บันไดเลื่อน รถเข็นในห้างสรรพสินค้า กดลิฟท์ กดตู้เอทีเอ็ม แสกนนนิ้วเข้างาน
เป็นต้น) เมื่อรู้สึกว่ามือไม่สะอาด มีสิ่งสกปรก หรือหลังกิจกรรมที่ต้องใช้มือเยอะ (เช่น หลังทำสวน หลังทำความสะอาดบ้าน) หลังจับ เล่น หรือให้อาหารสัตว์ หลังจับรองเท้า เท้า หลังหยิบหรือจับสิ่งของที่มีสารเคมีผสม ทาครีม หลังจับเงิน หรือ ธนบัติ รับของจากคนส่งของ เป็นต้น

2. ท่านล้างมือด้วยวิธีการใด? (ตอบได้มากกว่า 1 ข้อ)

พบว่า ผู้ตอบบแบบสำรวจส่วนใหญ่ล้างมือด้วยน้ำและสบู่ ร้อยละ 94.25 รองลงมา คือ ใช้แอลกอฮอล์เจล ร้อยละ 55.06 และล้างด้วยน้ำ ร้อยละ 53.25 รายละเอียดดังตารางที่ 2 นอกจากนี้มีผู้ระบุคำตอบอื่นๆ ว่าล้างมือด้วยการเช็ดทิชชูเปียก น้ำยาล้างจาน น้ำมะกรูดหรือน้ำมะนาว เป็นต้น

3. วิธีการล้างมือที่ถูกต้องมีกี่ขั้นตอน?

ผลการสำรวจ พบว่า ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่คิดว่า การล้างมือมี 7 ขั้นตอน ร้อยละ 81.58 รองลงมา คือ 5 ขั้นตอน ร้อยละ 12.62 และ 3 ขั้นตอน ร้อยละ 4.05 รายละเอียดดังตาราง

4. ช่องทางการรับทราบวิธีการล้างมือที่ถูกต้องจากช่องทางใดบ้าง (ตอบได้มากกว่า 1 ข้อ)

ผลการสำรวจช่องทางการรับทราบข้อมูลวิธีการล้างมือ พบว่าแหล่งข้อมูล 3 อันดับแรก ที่ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่รับรู้วิธีการล้างมือที่ถูกต้องมาจาก โปสเตอร์ ร้อยละ 60.53 รองลงมาคือ เฟสบุ๊ค ร้อยละ 56.30 และโทรทัศน์ ร้อยละ 50.10 รายละเอียดดังตารางที่ 4

ส่วนที่ 2 ข้อมูลทั่วไปของผู้ตอบแบบสำรวจ

ผู้ตอบแบบสำรวจ 3,876 คน ส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง ร้อยละ 82.30 ส่วนใหญ่มีอายุอยู่ในช่วง 45 - 59 ปี ร้อยละ 44.22 รองลงมาคือ 24-44 ปี ร้อยละ 32.76 มีอาชีพ อสม. ร้อยละ 26.17 รองลงมาคือ เกษตรกร ร้อยละ 17.22 เจ้าหน้าที่สาธารณสุข/บุคลากรทางการแพทย์/บุคลากรกระทรวงสาธารณสุข ร้อยละ 17.11 และรับราชการ/รัฐวิสาหกิจ/พนักงานของรัฐ/ลูกจ้างรัฐ (ที่ไม่ได้อยู่ภาคสาธารณสุข) ร้อยละ 15.80 และส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในพื้นที่รับผิดชอบขององค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) ร้อยละ 65.62 รองลงมาคือ อยู่ในพื้นที่ของเทศบาลตำบล ร้อยละ 22.19 ตามลำดับ

ความร่วมมือ สำนักอนามัยสิ่งแวดล้อม

	Writer
	ภัทราภรณ์ พวงศรี

	Editor
	สุนิสา มะลิวัลย์

	Executive Editor
	เบญจวรรณ ธวัชสุภา

	Data Developer
	สุธาสินี จันส่ง

	Content Creater & Web Design
	วิษณุ ศรีวิไล
	มนุษย์ผู้เชื่อวันพีซมีจริง