ปัจจัยที่ส่งผลต่อทักษะและพฤติกรรมสุขภาพด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมของประชาชน : อนามัยพยากรณ์

ภัทราภรณ์ พวงศรี

จากสถานการณ์ปัญหาด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมในปัจจุบัน ซึ่งเป็นปัญหาที่ซับซ้อนและส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชนอย่างมาก โดยสถานะด้านสุขภาพของประชาชนไทยมีแนวโน้มของสถานการณ์โรคที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อมเพิ่มสูงขึ้น เช่น โรคระบบทางเดินหายใจ โรคที่เกิดจากอาหารและน้ำเป็นสื่อ ซึ่งโรคเหล่านี้สามารถป้องกันได้หากประชาชนมีความรู้ ความเข้าใจและมีทักษะในการจัดการสภาพแวดล้อมที่ให้ถูกสุขลักษณะ ติดตามสถานการณ์มลพิษสิ่งแวดล้อม เข้าใจคำแนะนำและวิธีปฏิบัติตนเมื่อได้รับข่าวสารจากสื่อต่าง ๆ เกี่ยวกับโรคจากสิ่งแวดล้อมได้

กรมอนามัย ได้สำรวจความคิดเห็นของประชาชนเกี่ยวกับทักษะและพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมของประชาชนไทย โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์แนวโน้มระดับทักษะและพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม และเพื่อค้นหาปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อทักษะและพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมของประชาชนไทย โดยใช้เครื่องมืออนามัยโพล เก็บข้อมูลระหว่างวันที่ 1 ตุลาคม 2565 – 30 กันยายน 2566 จากกลุ่มตัวอย่างทั่วประเทศ 27,666 คน สรุปผลการศึกษา ดังนี้

1. สถานการณ์พฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม พบว่า พฤติกรรมที่ทำได้เป็นประจำมากที่สุด คือ การกินอาหารปรุงสุก สะอาด ร้อยละ 92.5 สวมหน้ากากเมื่อป่วยหรือมีอาการเกี่ยวกับทางเดินหายใจ ร้อยละ 90.3 ล้างมือบ่อย ๆ ก่อนรับประทานอาหาร หลังใช้ส้วม ร้อยละ 88.3 แสดงดังภาพที่ 1

ภาพที่ 1 สถานการณ์พฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมในภาพรวม ปีงบประมาณ 2566

2. ทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม พบว่า ทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมที่ปฏิบัติได้มากที่สุด คือ สามารถปรับปรุงดูแลสภาพแวดล้อมที่ไม่ถูกสุขลักษณะเป็นประจำ เพื่อให้สภาพแวดล้อมสะอาดปลอดภัยและทำให้มีสุขภาพที่ดีได้ ร้อยละ 80.9 สามารถติดตามสถานการณ์มลพิษสิ่งแวดล้อมอย่างใกล้ชิด ที่ร้อยละ 79.1 และเมื่อได้รับข่าวสารจากสื่อต่าง ๆ เกี่ยวกับการป้องกันการเจ็บป่วยด้วยโรคทางมลพิษสิ่งแวดล้อม สามารถเข้าใจถึงคำแนะนำและวิธีปฏิบัติตนเป็นอย่างดี ร้อยละ 78.6 แสดงดังภาพที่ 2

ภาพที่ 2 แสดงสถานการณ์ทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมในภาพรวม ปีงบประมาณ 2566

3. ปัจจัยที่มีอิทธิต่อระดับพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมและทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม
     3.1 จากการวิเคราะห์หาปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับระดับพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม โดยใช้ Multivariate Logistic Regression Analysis พบว่า เพศ อายุ อาชีพ และพื้นที่พักอาศัยมีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติกับระดับพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม ดังนี้
     - เพศหญิงมีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีกว่าเพศชาย 2.98 เท่า
     - กลุ่มอายุมากกว่า 15 ปี มีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีกว่ากลุ่มอายต่ำกว่า 15 ปี 1.29 เท่า โดยกลุ่มอายุที่มีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีที่สุด คือกลุ่มอายุมากกว่า 60 ปี
     - พื้นที่พักอาศัย พบว่า ผู้ที่พักในเขตเทศบาลตำบล มีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีกว่าผู้ที่อยู่ในเขตองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) 2.48 เท่า
     - อาชีพมีผลต่อการมีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม โดยอาชีพที่มีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีที่สุด คือ อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน ในขณะที่กลุ่มนักเรียนนักศึกษา มีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมน้อยกว่าอาชีพอื่น ๆ ดังตารางที่ 1
     3.2 จากการวิเคราะห์หาปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม โดยใช้ Multivariate Logistic Regression Analysis พบว่า เพศ อายุ อาชีพ และพื้นที่พักอาศัยมีความสัมพันธ์กับระดับทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ดังนี้
     - เพศหญิงมีทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีกว่าเพศชาย 1.29 เท่า
     - กลุ่มอายุมากกว่า 15 ปี มีทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม ดีกว่ากลุ่มอายุน้อยกว่า 15 ปี โดยกลุ่มอายุที่มีทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมมากที่สุด คือ กลุ่มอายุ 15-24 ปี
     - พื้นที่พักอาศัย พบว่า ผู้ที่พักในเขตพื้นที่รูปแบบการปกครองพิเศษ มีทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีกว่า ผู้ที่อยู่ในเขตองค์การบริหารส่วนตำบล 1.36 เท่า
     - กลุ่มอาชีพที่มีทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมดีที่สุด คือ เจ้าหน้าที่สาธารณสุข ในขณะที่กลุ่มพนักงานบริษัทเอกชน/ลูกจ้าง มีทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมน้อยกว่ากลุ่มอาชีพอื่น ๆ ดังตารางที่ 2

ข้อเสนอแนะ

1) เพื่อการวางแผนส่งเสริมให้ประชาชนมีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมที่ดีขึ้นอย่างต่อเนื่อง เสนอให้หน่วยงานส่วนกลาง กรมอนามัยและศูนย์อนามัย วางแผนและรณรงค์ให้ประชาชนมีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสมมากขึ้นโดยเฉพาะการทำความสะอาดบ้าน และแยกขยะก่อนทิ้ง รวมทั้งคืนข้อมูล เพิ่มการสื่อสารประชาสัมพันธ์ผ่านเครือข่ายในพื้นที่ให้ถึงประชาชนให้มากขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่องค์การบริหารส่วนตำบล และกลุ่มนักเรียนนักศึกษา ให้เกิดความเข้าใจด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม มีช่องทางการสื่อสารที่เหมาะกับเด็ก สามารถซักถามแลกเปลี่ยนกันได้ สามารถตัดสินใจ และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจนถึงขั้นสามารถบอกต่อได้ เป็นการประยุกต์หลักการความรอบรู้ด้านสุขภาพ (Health literacy) เพื่อให้มีพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมที่ดีขึ้น
2) เพื่อการสื่อสารสร้างความรอบรู้ เพื่อเพิ่มทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม เสนอให้หน่วยงานส่วนกลางกรมอนามัยและศูนย์อนามัย ส่งเสริมการสร้างการรับรู้ และสร้างความตระหนักด้านสุขภาพและอนามัยสิ่งแวดล้อม รวมทั้งสร้างสิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อการสร้างความรอบรู้และเพิ่มทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะกลุ่มผู้ที่อยู่ในพื้นที่องค์การบริหารส่วนตำบล ให้มีความรอบรู้ในการป้องกันตนเองและลดความเสี่ยงด้านสุขภาพจากมลพิษสิ่งแวดล้อม
3) ข้อเสนอเพื่อการศึกษาต่อไปในอนาคต ควรศึกษาหาความสัมพันธ์ระหว่างทักษะและพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมกับการเจ็บป่วยด้วยโรคจากสิ่งแวดล้อม เพื่อสร้างองค์ความรู้ใหม่ถึงการมีทักษะและพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อมที่พึงประสงค์จะช่วยลดและป้องกันผลกระทบต่อสุขภาพได้

ตารางที่ 1 ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับระดับพฤติกรรมด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม

ตารางที่ 2 ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับระดับทักษะด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม

	Writer
	ภัทราภรณ์ พวงศรี

	Executive Editor
	เบญจวรรณ ธวัชสุภา

	Data Developer
	สุธาสินี จันส่ง

	Content Creater & Web Design
	วิษณุ ศรีวิไล
	มนุษย์ผู้เชื่อวันพีซมีจริง