สุนิษา มะลิวัลย์

ส้วมสาธารณะที่ผู้ตอบแบบสำรวจนิยมใช้บริการบ่อยที่สุด 3 อันดับแรก ได้แก่ ส้วมสาธารณะในห้างสรรพสินค้า ร้อยละ 60.21 รองลงมาคือ ในสถานีบริการน้ำมันเชื้อเพลิง ร้อยละ 56.53 และในสถานที่ทำงาน ร้อยละ 43.47 ตามลำดับ สอดคล้องกับที่ตอบว่าส้วมสาธารณะที่น่าใช้มากที่สุด 3 อันดับแรก คือ ส้วมสาธารณะในห้างสรรพสินค้า ร้อยละ 75.77 รองลงมาคือ สถานีบริการน้ำมันเชื้อเพลิง ร้อยละ 46.40 และในสถานที่ทำงาน ร้อยละ 33.77 ตามลำดับเช่นกัน

ในขณะที่ ส้วมสาธารณะที่ผู้ตอบเลือกตอบว่าใช้บริการน้อยที่สุดได้แก่ ส้วมที่สถานีรถไฟ ร้อยละ 0.88 ส้วมที่ตลาดสด ร้อยละ 3.08 และส้วมในสถานีขนส่งทางบก ร้อยละ 3.32 และส้วมสาธารณะที่ควรต้องปรับปรุงมากที่สุดมากที่สุด คือ ส้วมในตลาดสด ร้อยละ 53.01 รองลงมาคือ ส้วมริมทางสาธารณะ ร้อยละ 45.81 ส้วมในสวนสาธารณะ ร้อยละ 33.19 ส้วมในศาสนสถาน (วัด/โบสถ์/มัสยิด) ร้อยละ 30.54 และส้วมในสถานีขนส่งทางบก ร้อยละ 21.00 โดยเรื่องที่ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่อยากให้ส้วมสาธารณะควรได้รับการพัฒนามากที่สุด ได้แก่ เรื่องความสะอาด ร้อยละ 53.89 รองลงมาคือ เรื่องกลิ่น ร้อยละ 40.68 และเรื่องการมีน้ำชำระล้างที่สะอาด ร้อยละ 31.13 ตามลำดับ
นอกจากนี้ การเข้าถึงส้วมสาธารณะสำหรับผู้พิการหรือผู้สูงอายุพบว่า ผู้ตอบส่วนใหญ่ตอบว่า ไม่แน่ใจ ร้อยละ 32.89 รองลงมาคือ เข้าถึงได้ง่าย ร้อยละ 32.60 ในขณะที่ตอบว่าเข้าถึงได้ยาก ร้อยละ 32.13 และเข้าถึงไม่ได้เลย ร้อยละ 3.38
ทั้งนี้ยังพบว่า ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่ ไม่เห็นด้วย กับการจัดห้องส้วมแบบไม่แบ่งเพศ ร้อยละ 62.56 รองลงมาคือ ไม่แน่ใจ ร้อยละ 27.02 และเห็นด้วย ร้อยละ 10.43

สำนักอนามัยสิ่งแวดล้อม กองส่งเสริมความรอบรู้และสื่อสารสุขภาพ ศูนย์อนามัยและหน่วยงานสาธารณสุขระดับพื้นที่ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องนำผลอนามัยโพลไปใช้ประโยชน์ ดังนี้

1. วางแผนและกำหนดมาตรการเพื่อพัฒนาส้วมสาธารณะโดยเฉพาะผลการสำรวจที่พบว่าส้วมสาธารณสุขที่อยากให้ปรับปรุงและพัฒนาการให้บริการมากที่สุด ได้แก่ ส้วมสาธารณะในตลาดสด ส้วมริมทางสาธารณะ ส้วมในสวนสาธารณะ ส้วมในศาสนสถาน และส้วมในสถานีขนส่งทางบก โดยประเด็นที่ต้องให้ความสำคัญในการปรับปรุงคือ เรื่องความสะอาด เรื่องกลิ่น และเรื่องการมีน้ำชำระล้างที่สะอาด นอกจากนี้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาเพื่อเพิ่มการเข้าถึงส้วมสาธารณะสำหรับผู้พิการหรือผู้สูงอายุ เนื่องจากพบว่ามีผู้ตอบเพียง 1 ใน 3 (หรือร้อยละ 33) ที่ตอบว่าสามารถเข้าถึงส้วมสาธารณะสำหรับผู้พิการหรือผู้สูงอายุได้ง่ายเพื่อให้ประชาชนได้เข้าถึงส้วมที่สะอาดมากขึ้น ได้มาตรฐาน เพียงพอ และปลอดภัย

2. สื่อสารสร้างสร้างความรอบรู้และส่งเสริมการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน: ในประเด็นที่ยังคงเป็นประเด็นที่สังคมไทยให้ความสนใจและมีความเห็นที่หลากหลายในเรื่องการเข้าถึงห้องน้ำสาธารณะสำหรับผู้พิการ ผู้สูงอายุ และประเด็นการจัดห้องน้ำแบบไม่แบ่งเพศ โดยการรวบรวมข้อมูลเชิงลึกถึงสถานการณ์ปัญหาที่พบเจอและข้อเสนอแนะเพื่อการพัฒนาร่วมกัน ด้วยการจัดเวทีรับฟังความคิดเห็นจากผู้ใช้บริการห้องน้ำสาธารณะทุกกลุ่ม และสร้างความเข้าใจให้กับสังคมเกี่ยวกับประโยชน์ของการจัดห้องน้ำแบบไม่แบ่งเพศ นอกจากนี้ควรมีการประชาสัมพันธ์ให้ความรู้แก่ทุกหน่วยงานที่มีการให้บริการส้วมสาธารณะ ส่งเสริมให้หน่วยงานต่าง ๆ ปรับปรุงห้องส้วมสาธารณะให้เป็นไปตามมาตรฐาน HAS รวมถึงประชาชน และมีการให้รางวัลแก่สถานประกอบการที่ให้ความสำคัญกับการเข้าถึงห้องน้ำสาธารณะ เป็นต้น

กรมอนามัย ได้ดำเนินการสำรวจอนามัยโพลเรื่อง “ส้วมสาธารณะแบบไหน ที่ตรงใจคุณ” เพื่อรวบรวมข้อมูลสถานการณ์พฤติกรรมการใช้บริการส้วมสาธารณะของประชาชน และนำข้อมูลไปใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาส้วมสาธารณะไทย เพื่อนำไปสู่การเพิ่มคุณภาพชีวิตของประชาชนและส่งเสริมสุขอนามัยที่ดีต่อไป โดยสำรวจระหว่างวันที่ 1 - 30 พฤศจิกายน 2567 มีผู้ตอบ 681 คน สรุปผลการสำรวจ ดังนี้

1. ส้วมสาธารณะที่คุณใช้บริการบ่อยที่สุด

จากผลสำรวจ พบว่า ส้วมสาธารณะที่ผู้ตอบแบบสำรวจนิยมใช้บริการบ่อยที่สุด 3 อันดับแรก ได้แก่ ส้วมสาธารณะในห้างสรรพสินค้า ร้อยละ 60.21 รองลงมาคือ ในสถานีบริการน้ำมันเชื้อเพลิง ร้อยละ 56.53 และในสถานที่ทำงาน ร้อยละ 43.47 ตามลำดับ สำหรับส้วมสาธารณะที่ใช้บริการบ่อยน้อยที่สุดได้แก่ ส้วมที่สถานีรถไฟ ร้อยละ 0.88 ส้วมที่ตลาดสด ร้อยละ 3.08 และส้วมในสถานีขนส่งทางบก ร้อยละ 3.32 รายละเอียดดังตารางที่ 1

ตารางที่ 1 ส้วมสาธารณะที่คุณใช้บริการบ่อยที่สุด

2. ส้วมสาธารณะที่น่าใช้บริการมากที่สุด

ผลสำรวจ พบว่า ผู้ตอบส่วนใหญ่เลือกตอบว่าส้วมสาธารณะที่น่าใช้มากที่สุด 3 อันดับแรก (ตอบได้มากกว่า 1 ข้อ) ได้แก่ ส้วมสาธารณะในห้างสรรพสินค้า ร้อยละ 75.77 รองลงมาคือ สถานีบริการน้ำมันเชื้อเพลิง ร้อยละ 46.40 และในสถานที่ทำงาน ร้อยละ 33.77 ในขณะที่เลือกตอบว่าส้วมสาธารณะที่น่าใช้น้อยที่สุด ได้แก่ ส้วมที่สถานีรถไฟ ร้อยละ 0.73 รองลงมาคือ ส้วมที่สวนสาธารณะ ร้อยละ 1.62 และส้วมในตลาดสด 1.67 ตามลำดับ รายละเอียดดังตารางที่ 2

ตารางที่ 2 ส้วมสาธารณะที่น่าใช้บริการมากที่สุด

3. ส้วมสาธารณะที่ควรได้รับการปรับปรุงมากที่สุด

ผลสำรวจพบว่า ผู้ตอบเลือกตอบว่าส้วมสาธารณะที่ควรได้รับการปรับปรุงมากที่สุด 3 อันดับแรก ได้แก่  ส้วมสาธารณะในตลาดสด ร้อยละ 53.01 รองลงมาคือ ส้วมริมทางสาธารณะ ร้อยละ 45.81 และส้วมในสวนสาธารณะ ร้อยละ 33.19 อย่างไรก็ดี ผู้ตอบเลือกตอบว่าส้วมสาธารณะที่ควรได้รับการปรับปรุงน้อยที่สุด ได้แก่  ส้วมในสนามบินร้อยละ 1.32 ในห้างสรรพสินค้า/ศูนย์การค้าสาธารณะ ร้อยละ 1.91 และ ในร้านจำหน่ายอาหาร ร้อยละ 5.73 ตามลำดับ รายละเอียดดังตารางที่ 3

ตารางที่ 3 ส้วมสาธารณะที่ควรปรับปรุงมากที่สุด

4. สิ่งที่ส้วมสาธารณะควรได้รับการพัฒนามากที่สุด

ผลการสำรวจ พบว่า เรื่องที่ผู้ตอบแบบสำรวจอยากให้ส้วมสาธารณะควรได้รับการพัฒนามากที่สุด 3 ลำดับแรก ได้แก่ เรื่องความสะอาด ร้อยละ 53.89 รองลงมาคือ เรื่องกลิ่น ร้อยละ 40.68 และเรื่องการมีน้ำชำระล้างที่สะอาด ร้อยละ 31.13   รายละเอียดดังตารางที่ 4

ตารางที่ 4 สิ่งที่ส้วมสาธารณะควรได้รับการพัฒนามากที่สุด

5. การเข้าถึงส้วมสาธารณะสำหรับผู้พิการหรือผู้สูงอายุ

เมื่อถามถึงการเฝ้าถึงส้วมสาธารณะสำหรับผู้พิการหรือผู้สูงอายุผลการสำรวจ พบว่า ผู้ตอบแบบสอบถามส่วนใหญ่ตอบว่า ไม่แน่ใจในการเข้าถึงส้วมสาธารณะสำหรับผู้พิการหรือผู้สูงอายุ ร้อยละ 32.89 รองลงมาคือ เข้าถึงได้ง่าย ร้อยละ 32.60 ในขณะที่มีผู้ตอบว่าเข้าถึงยาก ร้อยละ 32.13 และเข้าถึงไม่ได้เลย ร้อยละ 3.38 ตามลำดับ รายละเอียดดังตารางที่ 5

ตารางที่ 5 การเข้าถึงส้วมสาธารณะสำหรับผู้พิการหรือผู้สูงอายุ

6. เห็นด้วยหรือไม่กับการจัดให้มีห้องส้วมไม่แบ่งเพศ (All-gender toilet)

ผู้ตอบแบบสำรวจส่วนใหญ่ ร้อยละ 62.56 ไม่เห็นด้วยกับการจัดห้องส้วมแบบไม่แบ่งเพศ รองลงมาคือ ไม่แน่ใจ ร้อยละ 27.02 และเห็นด้วย ร้อยละ 10.43 รายละเอียดดังตารางที่ 6

ตารางที่ 6 การจัดห้องส้วมไม่แบ่งเพศ

ข้อมูลทั่วไปของผู้ตอบแบบสำรวจ

ผู้ตอบแบบสำรวจ 681 คน เป็นเพศหญิง ร้อยละ 75.48 ส่วนใหญ่มีอายุอยู่ในช่วง 25 - 44 ปี ร้อยละ 41.70 รองลงมาคือมีอายุในช่วง 45 - 59 ปี ร้อยละ 34.51 โดยมีอาชีพ รับราชการ/รัฐวิสาหกิจ/พนักงานของรัฐ/ลูกจ้างรัฐ ร้อยละ 43.47 รองลงมาคือ ธุรกิจส่วนตัว/ค้าขาย/อาชีพอิสระ ร้อยละ 10.57 เกษียณราชการ ร้อยละ 10.28 และ อสม. ร้อยละ 9.40 ตามลำดับ ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในเขตปกครองรูปแบบพิเศษ (กทม./พัทยา) ร้อยละ 27.02 รองลงมาคือในพื้นที่เทศบาลตำบล ร้อยละ 24.52

ความร่วมมือ สำนักอนามัยสิ่งแวดล้อม

	Writer
	สุนิสา มะลิวัลย์

	Editor
	ภัทราภรณ์ พวงศรี

	Executive Editor
	เบญจวรรณ ธวัชสุภา

	Data Developer
	สุธาสินี จันส่ง

	Content Creater & Web Design
	วิษณุ ศรีวิไล
	มนุษย์ผู้เชื่อวันพีซมีจริง

	Proofreader
	นัฐพร รอดสุข
	คณะสาธารณสุขศาสตร์ สาขาอนามัยสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยมหาสารคาม